ANADOLU’DA KIRAÇ/KIRAÇLAR/KIRAÇLI/KIRAÇLU AŞİRETİ

Osman Gökçe

Bir bölümünü “Berit’in Gözyaşları” adlı kitabımda yayımladığım anılarımda, köylülerimin (Ericekli) kendilerini Tecirli ve Kıraçlar olmak üzere iki ayrı Türkmen aşireti olarak tanımladıklarını  yazmıştım (1).

O kitabı yazarken Kıraç ya da Kıraçlar konusunda yazılı kaynaklarda yeterli bilgi bulamamış ve ancak bazı kısa bilgiler verebilmiştim. Tecdirliler hakkında da ulaşabildiğim çeşitli kaynaklardan derlenmiş genişce bir özet sunmuş ve konuyu (… hiç değilse boylarımızın, obalarımızın, oymaklarımızın yani kısaca soyumuzun sopumuzun gelmişini, geçmişini bilimsel eserlerle ortaya koymalıyız. Birbirleriyle çelişen, olsa olsa yöntemi ile uydurulan ya da yakıştırılan güvensiz ve dağınık bilgilerden artık kurtulmalıyız. Örneğin, bu bağlamda olmak üzere, konusunda uzman olan tarihçilerimiz bir Tecirli kitabı yazamazlar mı?” diye  bağlamıştım (1).

Bir Tecirli kitabı ya da bir Kıraçlar kitabi yazılır mı, yazılırsa ne zaman yazılır, kim ya da kimler böyle kitaplar yazarlar vb konularda bir şey diyemem ve açıkçası bu konularda ileri düzeyde bir umudum ve bir beklentim de yoktur. Ancak, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650) adında özlenen değerde bilimsel bir yapıtın ortaya konulduğunu büyük bir mutlulukla muştulayabilirim (2). Bu makalede, üretilmiş bir bilginin yaygınlaştırılması ve ulaşılmasının kolaylaştırılması amacı ile bu eserden söz edeceğim.

Sözünü ettiğim eser Türk Tarih Kurumu’nun bir yayınıdır. Bilindiği gibi, Türk Tarih Kurumu’nun temeli,  Atatürk’ün de katıldığı Türk Ocakları’nın VI. Kurultayı’nda 28 Nisan 1930’da  Türk tarihi ve uygarlığını bilimsel bir biçimde incelemek amacıyla atılmıştır (3). Bugüne kadar da çok değerli etkinliklerde bulunmuş olan bu seçkin Cumhuriyet kurumumuz bu kez de Türkiye’nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi (TÜSOKTAR) adlı bir proje bağlamında yukarıda anılan 6 ciltlik dev bir çalışmayı gerçekleştirmiştir. Aslında, bu örnekte olduğu gibi bu tür çalışmaların, bireysel çabaların ötesinde, ancak kurumsal etkinliklerle yapılabileceğini düşünmekteyim. Bu nedenle de, Türk Tarih Kurumu’nun böylesine kapsamlı bir eseri vermiş olmasından dolayı büyük mutluluk duymaktayım.

Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650) adlı bu çalışmada, çalışmanın kapsadığı dönem için Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tahrir Defterleri ve Tapu-Kadastro Arşivi taranmıştır ve tarama sonuçları çizelgeler biçiminde verilmiştir. Çizelge başlıkları sırası ile Cemaat Adı, Taife, Grup, Boy, Sembol, Hane, Mücerred, Yurt, Sancak-Nahiye ve Kaynak olarak saptanmıştır. Bu 6 ciltlik eser tarafımdan baştan sona kadar incelenmiş, taranmış ve Kıraç/KıraçlarKıraçlı/Kıraçlu ve Tecirli sözcüklerinin geçtiği kayıtlar çıkarılmıştır. 

Aşağıda, alfabetik sıralamaya uyarak, Tecirlilerle ilgili kayıtları bir sonraki bölümde vermek üzere bu bölümde yalnızca Kıraçlar aşireti ile ilgili kayıtları veriyorum (Çizelge 1).

Yapılan inceleme ve aşağıda verilen çizelgeden şu sonuçlar çıkarılabilir :

1) Türkçede kıraç sözcüğü yaygın bir biçimde kullanılan, anlamı hemen hemen herkes tarafından bilinen bir sözcüktür. Tarihimizin 1453-1650 yıllarını kapsayan Osmanlı İmparatorluğu kayıtlarında bu sözcüğü kendisine ad edinmiş  Kıraçlar ya da Kıraçlı/Kıraçlu adında bir Türkmen aşiretinin bulunduğu ve Anadolu’nun çeşitli yörelerine yerleştirildiği ya da yerleştiği anlaşılmaktadır. Bu yerleşimlerle ilgili kayıtların ilki 1475 ve sonuncusu da 1550 tarihlerini taşımaktadır.
2) Kırraçlar aşireti Teke Türkmenleri, Köstere  Yörükleri, Bektaş Yörükleri, Yahyalı Yörükleri ve Kıraçlı Yörükleri taifesinden oluşmaktadır.
3) Bu gruba Karaca Koyunlu grubu adı da verilmektedir.
4) Aşiretin boy kütüğü Yıva, Avşar ve Kayı boylarıdır.
5) Aşiret Aydın-Ayasuluğ, Kayseri, Hamid-Eğirdir (Isparta) ve Biga sancaklarında yerleştirilmiş ya da yerleşmiştir.
6) Bu bilgilere göre,  Ericekli Kıraçlar aşireti için, mutlaka bir aidiyet tahmininde bulunmak gerekirse, Kayseri ili Yahyalı ilçesi ile bir bağlantı kurmak akla gelebilir.
7) Gerek daha sonraki bir bölümde vereceğim Tecirlilerle ilgili kayıtlarda ve gerekse Kıraçlarla ilgili kayıtlarda yerleşim yeri olarak Ericek adı geçmiyor. Örneğin, daha uzun bir liste oluşturan Tecirlilerle ilgili yerleşim yerleri sayılırken Karadut, Karga Bükü, Kara Hayıt, Güvercinlik,Tombak, Kızıl Kandil, Yalak, Nurhak vb yer isimleri geçmektedir. Buradan da, Ericek’in 1650’den sonra kurulmuş bir yerleşim yeri olduğu sonucu çıkarılabilir. Türk Tarih Kurumu 1453-1650 zaman dilimi için yaptığı bu  çalışmaya benzer bir çalışmayı 1650’den günümüze kadar geçen zaman dilimi için de yapabilirse daha ayrıntılı bilgiler ortaya çıkabilecektir.

Çizelge 1. Anadolu’da Kıraç/Kıraçlı/Kıraçlar Aşireti (1453-1650) 

Açıklamalar

1. GÖKÇE, O. (2010), Berit’in Gözyaşları, Senkop Basımevi, Bornova/İzmir
2. HALAÇOĞLU; Y. (2009), Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), Tamamı 6 Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 
3. Türk Tarih Kurumu, www.ttk.gov.tr

Kısaltmalar

S : Sembol
S. :Sancak
H : hane
M : Mücerred
T : Türkmen
BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi
TD : Tahrir Defteri
s. : Sayfa
nr. : Numara
TKA : Tapu Kadastro , Kuyud-ı Kadime Arşivi
m. : Mezra