1000 KÖYE 1000 TARIMCI

1000 KÖYE 1000 TARIMCI PROJESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Prof. Dr. Osman GÖKÇE
E. Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

ÖZET

Proje tanıtıldı, uygulaması ile ilgili bilgiler verildi, Proje öncesi tarımsal yayımla ve Proje sonrası da Proje ve uygulaması ile ilgili görüş ve eleştiriler, kayıtsal ve yazılı kaynaklara dayalı olarak açıklandı. Daha sonra İzmir ili danışmanları (16 kişi), bu danışmanların bulunduğu köy muhtarları (16 kişi) ve yine bu danışmanların bulunduğu köylerdeki çiftçilerle (81 kişi) yapılan anketlere dayalı olarak elde edilen bulgular verildi.

Projeden ve uygulamasından kaynaklanan bir takım önemli kusurlara karşın, Projenin artılarının eksilerinden çok olduğu ve ciddi bir takım düzeltmeler yapılmak koşulu ile Projenin devam etmesinin yararlı olacağı sonucuna varıldı.

 Abstract

A Study on “1000 Agriculturalists for 1000 Vilages Project”

 Prof. Dr. Osman GÖKÇE
Ege University
Faculty of Agriculture
Department of Agricultural Economy

The project is introduced and detailed information on the implementation is given. First views and criticisms on agricultural extension implementations in Turkey before this project are listed. Then views and criticisms on the implementation for this project are given based on records and the previous publications. Findings based on the surveys completed with project consultants for Izmir (total 16), village administrators for the 16 villages and farmers in these 16 villages (total 81) are presented.

Even though there are problems related to the implementation, the project, it is concluded that, benefits of the project exceed the negative sides and that the project can be useful provided that some serious corrections are put in place.

Anahtar sözcükler : Tarımsal yayım, Köyde hizmet, Sözleşme.

1.GİRİŞ

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın başlıktaki adla ya da Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi adı ile kamuya sunduğu ve uygulamaya geçtiği projenin temel düşüncesi yıllardan beri tarım dünyamızın her kesiminde tartışılan ve güncelliğini yitirmeyen bir konudur. Toprağı ve çiftçiyi bilgi ve beceri ile buluşturma biçiminde açıklanabilecek olan bu temel düşünceye  karşıt savlar olmamakla birlikte, bu düşüncenin nasıl uygulanabileceği konusunda geçmişten bu yana çok çeşitli görüşler ortaya atılmış ve uygulama örnekleri görülmüştür. Ancak gelinen noktada, yine tarım dünyamızın tüm kesimlerinin ortak görüşüne göre, beklenen sonuca ulaşılamamıştır. Bugünkü Hükümetin bu konudaki son girişimi ise, yine işin özündeki temel görüşe karşıt olanlar bulunmamakla birlikte, başlatılan uygulama ile ilgili olarak çok çeşitli biçimlerde eleştirilmektedir.

Aşağıda, kamunun bilgisine de mal olmuş olan bu proje çok kısa olarak tanıtılacak, bugüne değin gerçekleştirilmiş olan uygulamalar yine çok kısa olarak özetlenecek, proje üzerindeki olumlu ya da olumsuz görüşler aktarılacak, proje uygulamaları ile ilgili olarak İzmir’de yapılan bir alan araştırmasının bulgu ve sonuçları sunulacak ve en sonunda da bu çalışmadan çıkan sonuç ve öneriler dile getirilecektir.

Çalışmanın materyali, yazılı kaynaklar ve alan anketleridir. Anketler, İzmir İli’nin toplam 22  köy danışmanının 16’sı, danışmanların bulunduğu  köy muhtarları ve danışman bulunan  köylerden basit tesadüfi yöntemle seçilen toplam 81 adet çiftçi ile yapılmıştır. Anketler Nisan-Mayıs/2004 aylarında gerçekleştirilmiştir.  

2. PROJENİN TANITIMI

Projenin tanıtımı ile ilgili bilgiler Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kaynaklarına dayanarak aşağıda verilmiştir.

1) Projenin Temel ilkesi : Köye, köylüye ve çiftçiye hizmetin köyde verilmesi.    

2) Projenin Amacı : Tarım sektörüne diğer kesimlerin ilgisinin çekilmesi, ziraat mühendisleri ve veteriner hekimlerden danışmanlık hizmeti satın alınması, çiftçinin yerinde bilgilendirilmesi ve çiftçilerin gelir düzeylerinin yükseltilmesi.

3) Projenin Varsayımları : Bugüne dek köylüye ve çiftçiye götürülen hizmetler ve merkezden geliştirilen çözümler yeterli olamamıştır. Bu eksiğin giderilmesi için toplumun diğer kesimlerinin ilgisini bu alana çekmek yararlı olur. İşsiz ziraat mühendisleri ve veteriner hekimler de bu alanda kullanılabilir iyi bir potansiyeldir.  

4. Projenin Uygulama Esasları :
a) Pilot uygulama 1000 köyde başlatılacaktır. Köyler İl Proje Yürütme Kurullarınca belirlenecektir.
b) Ziraat mühendisleri ve veteriner hekimlerden oluşacak danışmanlar gönüllülük esasına göre belirlenecektir. Danışmanların seçiminde yerellik öncelik gerekçesi olacaktır. Danışmanlar köyde oturacaktır. Danışmanlardan Kamu İhale Kanununun 22/d maddesi çerçevesinde danışmanlık hizmeti satın alınacak ya da bunlar hizmet sözleşmesi ile istihdam edileceklerdir. Danışmanlar Bağ-Kur’lu olacaktır.   
c) Proje yerel kamu kaynakları, sivil toplum kuruluşları, çiftçi örgütleri ve özel sektör bileşimi bir yapıda oluşturulacaktır. Genel bütçeden destek verilmeyecektir. İkinci seneden başlayarak köy katkısı da alınacaktır.
d) Proje 3 yıllıktır (2004-2006).

 3. PROJENİN UYGULAMASI 

Bakanlık kaynaklarına göre bugüne dek yapılanlar şunlardır :

a) Proje 25 Eylül 2003 tarihinde çok katılımlı bir basın toplantısı ile kamuya duyurulmuştur.
b) Projenin yürütülmesi ile Teşkilatlanma ve Destekleme genel Müdürlüğü görevlendirilmiş ve genel Müdürlük bünyesinde 5’i Bakanlık görevlisi, 4’ü sektör temsilcisi olmak üzere 9 kişiden oluşan Proje Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur.
c) İllerde Vali ya da yardımcısı başkanlığında İl Tarım Müdürü ve İl Özel İdare Müdüründen oluşan İl Proje Yürütme Kurulu kurulmuştur.
d) İl Proje Yürütme Kurulu 81 ilden 1021 köy/belde seçmiştir.
e) Duyuru üzerine Projede görev almak isteyen adaylar 11-19 Kasım 2003 tarihleri arasında başvurularını yapmışlardır.
f) Toplam 7763 adayla 04-13 Aralık 2003 tarihleri arasında görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu seçimi İl Tarım Müdürü, İl özel İdare Müdürü ve bir muhtardan oluşan bir kurul yapmıştır.
g) Seçilen toplam 1021 tarım danışmanının 807’si (%78.8) ziraat mühendisi, 214’ü (%21.2)  veteriner hekim, 759’u (%74.3) erkek ve 262’si (%25.7) de bayandır.   
h) Danışmanlara 12-16 Ocak 2004 tarihleri arasında görev yapacakları illerdeki Tarım il Müdürlüklerinde bir haftalık ve 19-30 Ocak 2004 tarihleri arasında da seçilmiş 19 il merkezinde iki haftalık bir eğitim verilmiştir. 
i) Projeye destek veren sivil toplum örgütleri şunlardır :
     
-Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) : Proje süresince 250 Tarım Danışmanı,
-T.C. Ziraat Bankası  : Proje süresince 100 Tarım Danışmanı,
-Türkiye Ziraat Odaları Birliği : Altı ay süresince 62 Tarım Danışmanı,
-İzmir Ticaret Borsası : İzmir İlinde her ay 2 Tarım Danışmanının hakediş bedeli,.
-Ege Bölgesi Sanayi Odası : İzmir İlinde 1 yıllık süre için her ay 1 milyar Türk Lirası.
 
Antalya aşağıdaki kuruluş ve firmalar : 
-Grow Fide A.Ş. : 1 Tarım Danışmanının hakediş bedeli.
-Rito Tohumculuk : 1 Tarım Danışmanının hakediş bedeli.
-Antalya Tarım A.Ş : 1 Tarım Danışmanının hakediş bedeli.
-Antalya Ticaret ve Sanayi Odası : 1 Tarım Danışmanının hakediş bedeli.
-Antalya Ticaret Borsası : 1 Tarım Danışmanının hakediş bedeli.
-Dr. Tarsa Tarım Sanayi A.Ş : 1 Tarım Danışmanının hakediş bedeli.

4. PROJE İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER

Elbette, bu proje ortaya çıkmadan önce de, bu projenin kapsamındaki konularda çok çeşitli görüşler ileri sürülmüş, tartışılmış ve değişik uygulamalar  yaşanmıştır. Proje ortaya çıktıktan sonra da ve kısa süreli uygulaması sürecinde de, geçmiş birikim ve deneyimlerin de ışığında, benzer tartışmalar devam etmiş ve etmektedir. Aşağıda proje öncesi, projenin ortaya çıkışı ve kısa süreli de olsa projenin uygulaması aşamalarını kapsayan görüş ve eleştiriler özetlenmeye çalışılmıştır.

4.1. Proje Öncesi Görüş ve Eleştiriler

Proje öncesi dönemle ilgili çok sayıda yayın ve eleştiri vardır. Bu yayınlar ve eleştiriler 25-27 Kasım 1997’de toplanan 1. Tarım Şurasının Eğitim Ve Yayım Komisyonu Raporunda özlü bir biçimde ortaya konulmuştur ( ANONİM, 1997). Buna göre, Proje öncesi tarımsal yayımımızın durumu şöyledir :

a) Bilgi, tarımda önemi giderek artan bir girdidir.
b) Tarımsal yayımın etkinliğini işletmelerin küçüklüğü, çiftçilerin eğitim düzeylerinin düşüklüğü, çiftçilerin örgütsüzlüğü, tarım politikalarının kararsızlığı kısıtlamaktadır.
c) Kamu yayımı kaynak yetersizliği, örgütsel eksiklik ve belirsizlik, elemansızlık, dengesiz eleman dağılımı, bazı konuların yayım programına alınmaması (işletmecilik, pazarlama, çevre koruma), kadın ve gençlerin ihmal edilmesi, kararlara çiftçi katılımının sağlanamaması, giderlere çiftçilerin katılmaması gibi nedenlerle hantallaşmış ve değişen koşullara uyum sağlayamamıştır.
d) Kamu yönetimi çiftçi örgütleri, tarımsal danışmanlar, tarım ticaretle uğraşanlar ve gönüllü kuruluşlar gibi özel yayım kesimlerini devreye sokma becerisini gösterememiştir.  
e) Tarımsal yayım bilgiyi arayan,  kullanan ve çevresine yayan çiftçi yaratmalı, çiftçiyi örgütlemeli, sürdürülebilir üretimi öğretmeli, çiftçinin gelir düzeyini yükseltmeli, çiftçinin tarım dışı gelir getirici konularda da bilgi ve becerisini artırmalıdır.
f) Tarımsal yayım özel ve kamu yayımını içermeli, farklı yöre ve farklı çiftçi katmanlarını dikkate almalı, kaynakları verimli kullanmalı, aktif çiftçi katılımını sağlamalı, örgütlü çiftçilere öncelik vermeli, AB’ine uyumu gözetmelidir.
g) Tarımsal yayım bölgesel nitelikli projeler halinde yürütülmeli, Tarımsal Yayım Üst Kurulu kurulmalı, çiftçi eğitim merkezleri canlandırılmalı, bilişim teknolojisinden ileri düzeyde yararlanılmalıdır.
h) Çiftçiler kendi yayım servisleri kurmalı, bireysel danışmanlık hizmetleri geliştirilmeli, danışman çiftçi sistemi oluşturulmalıdır.
i) Tarım meslek liseleri istenileni verememekte, tarımla ilgili programlar bütünlükten uzak bulunmakta, gereksiz yere tarıma dayalı meslek yüksek okulları açılmakta, ziraat fakülteleri niceliksel çokluk ve niteliksel eksiklikler içerisinde bulunmaktadır.
j) Meslek liseleri uzmanlık alanlarında dallanmalı ve kendi tarımını yönetecek eleman yetiştirmeli, meslek yüksek okulları bir master plan çerçevesinde açılmalı, yeni ziraat fakülteleri açılmamalı ve her ziraat fakültesi bir yayım birimi kurmalıdır.     

Bunların dışında, yayım sistemi ile ilgili proje öncesi eleştirilerin, burada ele alınan konu bakımından en dikkate değerlerinden diğer bazıları da şöyledir : 

k) Ziraat mühendisleri kent merkezlerinde ve bürolarda çalışmaktadır. Maden ocağından uzak maden mühendisi, ormandan uzak orman mühendisi, şantiyeden uzak inşaat mühendisi ne ise köyden ve tarladan uzak ziraat mühendisi de odur (GÖKÇE, 2003).
l) Terziler terziliği, tornacılar tornacılığı okullarda öğrenirken tarımcılar tarımı aile ocağının geleneksel ortamında öğrenmektedir. Bu yeterli değildir. Tarımda okullaşmaya gitmek gerekir. Bir berber dükkanı bile yetki belgesi olmaksızın açılamazken, bir tarım işletmesini ehil olduğunu  belgelememiş ellere bırakmak yanlış olur (GÖKÇE 1998).
m) Bugünkü tarımsal girişimciler yani köylüler çoğunlukla girişimcilik özelliklerine sahip olmayan bir kesimi oluşturmaktadır. Bu kesime ziraat mühendisleri ya da ziraat eğitimi almış kişiler ve kentli girişimciler gibi yeni girişimci aktörlerin de dahil edilmesi gerekir (GÖKÇE, 2004). 

4.2. Proje Sonrası Görüş ve Eleştiriler

Proje ile ilgili haberler basında ya da ilgili çevrelerde dillendirilmeye başlandığı andan itibaren olumlu ya da olumsuz görüş ve eleştiriler de ortaya çıkmaya başladı. Bugün de devam eden bu tür görüş ve eleştiriler günlük ya da peryodik basın organlarından ve internet sayfalarından taranmaya çalışıldı. Bunlar da şöylece özetlenebilir :

a) Bu proje, denenmiş yöntemler ve eski projelerin kötü bir kopyasıdır. Tekirdağ’da 1980’li yıllardan beri uygulanan ve Almanya’dan alınan bir model olan “Önder Çiftçi Danışmanlık Dernekleri Projesi” iki yerde başarısız ve üç yerde başarılı oldu. Bu projeyi geliştirmek varken, bunun kötü bir kopyasına ne gerek var? Ayrıca, Antalya’da yıllardan beri danışmanlık işinin en gerçekçi uygulamalarını yapan ziraatçılar vardır. Bu örneklerden bile yararlanılmamıştır. Ayrıca, bir mühendis bir çok köye bakabilir. O nedenle ne  her köye bir mühendis ve ne de mühendisin köyde kalmasına gerek vardır (BATTAL, 2004).
b) TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası yaptığı açıklamada meslektaşlara istihdam olanağı yaratması ve bilgi ile toprağı buluşturması nedeniyle projeyi ilkesel olarak olumlu bulduğunu açıkladı. Ancak, mühendislerin seçiminde nesnel ölçütlere uyulması gerektiğini, mülakat sisteminin uygun olmadığını, seçilecek mühendislerin bir hizmet içi eğitime tabi tutulması gerektiğini, sosyo-ekonomik nedenlerle bu hizmetin etkinliğinin sınırlı olacağını, finansman sorununun belirsiz ve yetersiz bulunduğunu da belirtti. Ayrıca, TYUAP’nin canlandırılmasının da önemini vurguladı (ZMO, 2004).
c) Bu bir parçacı yaklaşımdır. Oysa çözüm bütünlükçü yaklaşımdadır. Bu girişim bir siyasi kadrolaşma hareketidir. Şu an sözleşmeli durumda olan binlerce ziraat mühendisi ve teknisyen atıl bir vaziyette bekletilirken bu girişimin başka bir anlamı olamaz. Olması gereken 500-1000 dönüm arazisi bulunanların bir ziraat mühendisi çalıştırmaları zorunluluğunun getirilmesidir. (ÖZDEMİR, 2003).
d) Bu projenin Köykent projesinden farkı yoktur ve aynı akibete uğrayacaktır. Tarımın sorunu bu tür popülist politikalarla çözülemez (SORMAN, 2003).
e) Bunların dışında proje süresinin kısalığı (3 yıl), danışman ücretlerinin yetersizliği (500-600 milyon), mülakatların tarafsız yapılmadığı, danışman hizmet koşullarının uygunsuzluğu vb gibi eleştiriler de internet mektuplarında ve gazete okuyucu sayfalarında sıkça yinelenen eleştiriler arasında bulunmaktadır.
f) Yine aynı kaynaklarda, çok sayıda proje ile ilgili olumlu görüşler de yer almaktadır. Bu görüşler proje içeriğindekine benzer görüşlerdir.

5. ARAŞTIRMA BULGULARI
5.1. Muhtar Anketlerinin Bulguları

1) İzmir ilinde 17 ilçede 22 köye danışman gitmiş ve bu köylerin 16’sında anket yapılmıştır. Köylerin 3’ü belediyeliktir. Muhtarlardan alınan bilgilere göre bu köylerin bazı özellikleri şöyledir :

-Ortama hane sayısı : 344 
– Ortalama nüfus : 1241
-İle olan ortalama uzaklık : 67 km.
-İlçeye olan ortalama uzaklık : 15 km.
-Ortalama tarım alanı :     
-Ortalama BBH sayısı : 894
-Ortalama KBH sayısı : 890
-Ortalama işyeri sayısı : 11
-Kooperatif olan köy sayısı : 12
-Ortalama bilgisayar sayısı : 7
-Bilgisayarı olan muhtarlık sayısı : 4
-Muhtarlık konağı olan köy sayısı : 16

2) Muhtarların 12’si danışman isteğinde bulunduklarını, 4’ü  bir istekte bulunmadıklarını, 8’i danışmanın belirlenmesinde düşüncelerinin dikkate alındığını ve diğer 8’i de düşüncelerinin dikkate alınmadığını belirtmişlerdir.

3) Muhtarların, danışman seçiminde kullanılmasını düşündükleri ölçütlerin 100 üzerinden önem dereceleri şöyledir :   
-Hayvancılık bilgisi : %23
-Bitki yetiştirme bilgisi : %18
-Bitki koruma bilgisi : %17
-Ziraat mühendisi olması : %12
-Yöreden olması : %11
-Toprak tahlili yapabilmesi : %7
-Köylü ile iletişim kurabilme yeteneği : %6
-Erkek olması : %6

4) Muhtarlar tam not 5 üzerinden, danışmanların barınma beslenme koşullarını 4.3, büro koşullarını 3.7, arazide çalışma koşullarını 1.4 ve maaş düzeylerini de 3.2 olarak değerlendirmişlerdir. Ayrıca, danışmanların köylülerle iletişim düzeyi 4.5 ve çalışma hevesleri de 4.6 düzeyinde not almıştır.

5) Projenin şimdiki başarı derecesi 5 üzerinden 4.1 ve gelecekteki başarı derecesi de 4.3 olarak oldukça iyimser bir biçimde değerlendirilmekle birlikte eksik ve aksak yönleri de önem sırasına göre, a) arazi aracının olmaması, b) maddi olanaksızlıklar ve teknik malzeme yokluğu, c) bilgisayarsızlık, d) danışmanların deneyimsizliği, e) danışman seçim kusurları, f) bazı danışmanların köyde kalmaması ve g) çiftçilerin ilgisizliği biçiminde belirtilmiştir.  

6) Muhtarlar, projenin devamı için köylülerin ödemede bulunmayacaklarını ve ödemenin Devlet tarafından  (9 muhtar) ya da kooperatifler vb gibi diğer kuruluşlarca (2 muhtar) yapılması gerektiğini  ve köylülerin katkıları olsa bile bunun çok küçük bir katkı olabileceğini (5 muhtar) bildirmişlerdir.

5.2. Çiftçi Anketlerinin Bulguları

1) Toplam 81 adet çiftçi anketine göre, çiftçilerle ilgili  bazı bilgiler şöyledir :

-Eğitim : 6.1 yıl
-Çiftçilik deneyimi : 26.8 yıl
-Çiftçilik dışında ikinci işi olanlar : 7 kişi
-Evinde bilgisayar olanlar : 6 kişi
-İşletme büyüklüğü : 60.6 dekar (sulu : 38.9, kuru : 23.7)
-Hayvan sayısı : BBH 4.8, KBH 9.8, kanatlı 5.1
-Herhangi bir kooperatife  üye olanlar : 43 kişi

2) Çiftçilerin 70 adedi danışmanla tanıştıklarını ve haftada 2-3 kez görüştüklerini, 58 adedi danışmanların nasıl seçildiği konusunda bilgilerinin olmadığını bildirmişlerdir.

3) Çiftçiler tam not 5 üzerinden, danışmanların barınma koşullarına 4.0, beslenme koşullarına      4.0, büro koşullarına 3.7, arazide çalışma koşullarına 1.2 ve maaş düzeyine de 3.2 not vermişlerdir. Ayrıca, danışmanların bilgi ve becerisini 4.6, deneyimlerini 3.8 ve çalışma heveslerini de 4.8 olarak değerlendirmişlerdir.

4) Projenin şimdiki başarısı 4.1 ve gelecekteki başarı şansı da 4.4 gibi oldukça iyimser bir biçimde değerlendirilmekle birlikte,  proje ile ilgili aşağıdaki sorunların olduğu da dile getirmişlerdir:
-Arazi aracının olmamasını ve araç-gereç yetersizliği (%31)
-Çiftçilerin bilgi eksikliğinden çok ekonomik sorunlarının yarattığı olumsuzluklar (%26)
-Çiftçilerin ilgisizliği (%22)
-Danışmandan kaynaklanan sorunlar (Deneyimsizlik, Yöreden Olmama, Halktan Kopukluk vs) (%17)
-Olaya tarım örgütünün ilgisizliği (%4)

5) İleri yıllarda danışmanın maaşının köylüler tarafından karşılanmasına çiftçilerin %70’i karşı çıkmaktadır. Bu karşı çıkma oranı, bir yıl önce ve daha böyle bir uygulama yokken aynı yörede ve fakat farklı bir örneklemden tarafımca elde edilen orandan (%80) daha düşüktür.
6) Danışmanların sözleşmelerinin yenilenebilmesi için şu görüşler belirtilmiştir :
-Verim ve gelir artışı sağlanmış olması (%44)
-Danışmanın köyde yaşaması ve köylü ile uyum sağlaması (%31)
-Danışmanın çalışkan ve becerikli olması (%17)
-Danışmanın yeni projeler üretmesi (%8)

Ayrıca, çiftçiler bu konuda düşük bir oranda da (%7) olsa ilginç bir öneri getirmişler ve danışmanın görev sürelerinin kendi oyları ile uzatılması ya da uzatılmaması gerektiğini bildirmişlerdir.  

5.3. Danışman Anketlerinin Bulguları

Daha önce de belirtildiği gibi, İzmir ilinin 17 ilçesinin 22 köyünde 2’si veteriner hekim olmak üzere 22 danışman görevlendirilmiştir. Konuyu izlemek üzere ilçe tarım müdürlüklerinde her danışman için bir sorumlu belirlenmiştir.
İl Müdürlüğünden alınan bilgiye göre, danışmanların 4’ü şahıs evinde, 3’ü Köy Grup Teknisyenliği binasında, 3’ü  Milli Eğitim lojmanında, 2’si Köy Evinde, 1’i Tarım Kredi Kooperatifi lojmanında, 2’si kirada, 1’i Sağlık Bakanlığı lojmanında kalmakta olup 6’sı için de henüz bir çözüm bulunamamıştır.

Danışmanların büro olarak 9 adedi Köy Muhtarlığı binasını, 1 adedi Köy Evini, 4 adedi Köy Grup teknisyenliği binasını, 1 adedi bir kooperatif binasını, 2 adedi Köy Okulunu, 1 adedi Sağlık Ocağını kullanmakta olup 4 adedi de henüz bir büro bulamamıştır.

Danışmanlardan 12’sinin yalnızca cep telefonu, 7’sinin hem cep telefonu ve hem de sabit telefonu, 2’sinin yalnızca sabit telefonu bulunmakta olup 1 danışmanın da  telefonu yoktur. 

Bu 22 danışmandan 2’si veteriner hekim olmak üzere toplam 16’sı ile anket gerçekleştirilmiştir. Bulgular şunlardır :

1) Danışmanların bazı özellikleri şöyledir :
-Ortalama yaş : 28.7 yıl
-Ziraat Müh. : 14 kişi
-Veteriner Hekim : 2 kişi
-Lisans eğitimli : 12 kişi
-Yüksek Lisanslı : 2 kişi
-Bölüm : Bitki Koruma 6, Tarım Ekonomisi 2, Zootekni 2, Tarla 1, Bahçe Bitkileri 1, Toprak 1, Tarımsal Yapılar ve Sulama 1 kişi.
-Ortalama mesleki deneyim : 3.0 yıl
-Danışmanlık öncesi çalışılan yer : Zirai ilaç bayii 4, Veteriner kliniği 1, özel tarım kuruluşları 2, tarım dışı özel kuruluşlar 3 kişi
-Kökenleri : İl 7, ilçe 4, belde 3, köy 2 kişi
-Köy dışına çıkma sıklıkları : Her gün 3, haftada iki kez 4, haftada bir kez 8, ayda bir kez 1 kişi

2) Danışmanların yapması gereken işler şunlardır :
a) Köy Bilgileri Anket Formu : Köyün en ince ayrıntılarına kadar tanımlanmasını ve özelliklerinin ortaya konmasını amaçlayan 67 soru ve 26 sayfalık bir anket formudur.
b) Haftalık Program Defteri (Form 1) : Bu deftere verilen forma göre, haftanın 7 günü öğleden evvel ve öğleden sonra olmak üzere çalışılacak konunun, bu konu ile ilgili metodun ve açıklamasının daha baştan programlanıp yazılması gerekiyor.
c) Günlük Çalışma Formu (Form 2) : Yapılan günlük çalışmayı, altını çiftçinin imzaladığı bir  belge.
d) Aylık Faaliyet Raporu (Form 3) : Ziyaret edilen işletme sayısı, grup görüşmeleri sayısı, çiftçi örgütlenme çalışmaları, bireysel danışmanlık faaliyetleri, grup danışmanlık faaliyetleri ve diğer faaliyetler alt başlıkları altında aylık çalışmanın özetlendiği rapordur.
e) Kurulan Demonstrasyonlara Ait Uygulama Raporu (Form 4) : Kurulan demonstrasyonların 11 ayrı sütun başlığı altında açıklanması gerekiyor.
f) Düzenlenen Tarla Günlerine Ait Uygulama Raporu (Form 5) : Yapılan tarla günleri 10 ayrı sütun başlığı altında bu forma göre açıklanıyor.
g) Düzenlenen Çiftçi Toplantılarına Ait Uygulama Raporu (Form 6) : Yapılan toplantılar 9 sütun başlığı altında açıklanıyor.  
h) Açılan Çiftçi Kurslarına Ait Uygulama Raporu (Form 7) : 5 satır ve 11 sütunlu bir bir forma göre doldurulacak.
i) Düzenlenen Çiftçi İnceleme Gezileri, Teşvik Müsabakaları, Konferanslar, Panneller ve Diğer Benzeri faaliyetlere Ait Uygulama Raporu (Form 8) : 7 satır, 6 sütun üzerine ilgili bilgiler doldurulacak.
j) Kitle Yayım Vasıtaları Üretimine Ait Uygulama Raporu (form 9 ) : 4 satır, 13 sütun üzerine ilgili bilgiler doldurulacak. 

Danışmanların bu 10 maddede sayılan işler konusunda yaptıkları faaliyetler de şunlardır .
a) Köy Bilgi Anket Formunu 12 danışman  doldurmuş 4’dü henüz dolduramamıştır.
b) Dört aylık sürede danışman başına doldurulan ortalama Günlük Çalışma Formu 35.2, Haftalık Program Formu 6.8 ve Aylık Faaliyet Raporu da 1.8’dir.
c) Danışmanların tümü (16 kişi) şimdiye kadar 8 adet demonstrasyon, 154 adet tarla günü, 41 adet çiftçi toplantısı, 2 adet çiftçi kursu, 13 adet gezi, sergi, konferans vs gibi etkinlik ve 204 adet de broşür dağıtım işi gerçekleştirmişlerdir.
d) Şimdiye kadar yapıldığı bildirilen çeşitli etkinliklerin %30’u ürün yetiştiriciliği, %17’si hayvancılık, %26’sı zirai mücadele ve %27’si de diğer çiftçi sorunları ile ilgilidir.    
e) Danışmanların çeşitli konularda tam not 5 üzerinden yaptıkları değerlendirmeler şöyledir :
-Kendilerinin barınma koşulları : 3.7
–       “             beslenme    “        : 3.8
-Büro koşullarının uygunluğu     : 3.3
-Araç-gereç yeterliliği                 : 1.3
-Arazi aracı yeterliliği                 : 1.7
-Yardımcı personel yeterliliği      :1.4
-Maaş yeterliliği                           : 2.7 
-Kendilerinin teorik eğitimi          : 3.9
–         “          mesleki deneyimi    : 3.6
–         “          iletişim becerisi       : 4.6
–         “          motivasyonu            : 4.6
– Çiftçinin motivasyonu                 : 3.6
–       “       bilgi düzeyi                   : 2.7

3) Danışmanlar projenin şimdiki başarı düzeyini 3.8 ve gelecekteki başarı düzeyini de 4.1 olarak değerlendirmişlerdir.
4) Kendilerinin bilgisayar kullanım düzeyini 4.5 olarak değerlendiren danışmanların 11’inde bilgisayar yok, 3’ü köy muhtarlığı bilgisayarını kullanıyor ve 2’sinin de kendi bilgisayarları bulunmaktadır. Ayrıca, 12 danışmanın internetten yararlanma olanağı yoktur.
5) Danışmanların maaşı 350 milyon ile 600 milyon arasında değişmekte olup ortalama maaş 492.3 milyondur.
6) Danışmanlardan 1’i dışında geri kalan 15’ sözleşmeyi uzatmak istiyor ve fakat 12’si bu konuda endişeleri olduğunu bildiriyor.

6. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yapılan incelemeden şu sonuçlar çıkarılmıştır :

1) 1000 Köye 1000 Tarımcı Projesi cesaretli bir deneyim olup doğru bir ilkeye dayanmakta ve herkesçe benimsenebilecek bir amaç gütmektedir.
2) Ancak, Projenin yeterli hazırlıklar yapılmadan aceleye getirildiği, bir bütünlük taşımadığı, olanaklarının yetersiz ve kuşkulu olduğu ve öngörülen amaçların çok gerisinde kalınacağı da anlaşılmaktadır.
3) Ayrıca, yapılan alan araştırmasından da anlaşılacağı üzere, Projeden kaynaklanan kusurların dışında uygulamadan kaynaklanan önemli bir takım kusurların olduğu da görülmektedir.  
4) Diğer yandan, bu olay bir bütün olarak değerlendirildiğinde artıların eksilerden çok olduğu, yaşananların ders alınabilecek değerde bir örnek oluşturduğu ve Projenin temel ilkesi çerçevesinde gerekli iyileştirmeler yapılarak yola devam edilebileceği de düşünülmektedir.

Bu bağlamda olmak üzere, konu ile ilgili bazı öneriler  aşağıda verilmiştir :

1) Her köye bir tarımcı düşüncesi kamu desteği de olan doğru bir düşüncedir. Bu düşünce geliştirilmeli, yapılan yanlışlıklar giderilmeli ve yola devam edilmelidir.
2) Her düşüncede olduğu gibi bu düşüncenin uygulanmasında da tek bir şablon yol kullanılmayabilir. Dolayısıyla, bugünkü yönetim de böyle bir yol tutmuş olabilir. Ancak, tutulan yolun, düşüncenin özüne ters düşen bazı önemli eksiklikleri olmamalıdır.  Çünkü her doğru düşünce doğru uygulanmazsa başarısız olur ve bir daha gündeme getirilmesi zor olur. Kımıldayan hataya mahkumdur. Ancak bu hataların temel hatalar olmaması gerekir. Bu nedenle, yönetim yapılan eleştirileri dikkatle değerlendirmelidir.
3) Bu projenin temel bir yanlışı her köye bir mühendis olayını 3 yıllık gibi bir süre ile sınırlı tutması ve ayrıntı düzenlemelerin bu anlayışla yapılmış olmasıdır. Olayın temelindeki süreklilik zorunluluğu dikkate alınmamış gözüküyor. Oysa, tarımın bu tür bir hizmete gereksinimi, hem de çapı artarak, sürekli olacaktır. Dolayısıyla Projeye, süreklilik kazandırıcı iyileştirmeler eklenmelidir.
4) Bu tür kapsamlı düzenlemeler,  akşamdan sabaha ve ayak üstü emirlerle bile değişebilen ve statüsü açık olmayan düzenlemeler biçiminde yapılamaz. Örneğin, bu hükümet bundan iki önceki hükümetin kaynak sağlandığı da iddia edilen köykent projesini rafa kaldırmış gözüküyor. Bugün devamlılığı olmayan köykent projesi ne işe yaradı ise bu tür düzenleme ile bu hükümetin her köye bir mühendis projesi de aynı işe yarar. Yani sonuçsuz kalır. En iyimser bir anlatımla, yalnızca bir heves olarak kalır. Bu nedenle, böyle bir girişimin daha sonraki yönetimleri de bağlayacak düzeyde yasal düzenlemelerle yapılması gerekir.
5) Önemli bir temel yanlış, tarımın bir ekonomik sektör olduğunun ayrımına varılmamış  olması ve ekonominin bir gönül işi gibi kabul edilmesidir. Oysa tarım bir ekonomik sektördür. Orada geçen ve yaşanan olaylar ekonomi kurallarına göre işler. Bugün gönüllülük esasına bağlı olduğu ileri sürülen, yani vakıflar kanalıyla masrafların karşılandığı belirtilen bir hizmet sektörü yani vakıf üniversiteleri bile ekonomi kurallarına göre çalışırken, bunu herkes bilirken, gönüllülük esasına göre bir ekonomik sektörü işletmeye çalışmak ortaçağ romantiklerinin hayalini bile aşar. Örneğin, TOBB 250 mühendisi gönüllü olarak finanse edecekmiş. Bunu ne kadar harcama için ve ne kadar süre ile yapacak? TOBB’nin bundan sonraki yönetimi bu konuda nasıl davranacak? Bu nedenle, Projeye süreklilik kazandıracak önlemler alınmalıdır.
6) Bu olayda bir hizmet veren bir de hizmet alan taraf vardır. Yalnızca hizmet veren tarafın örgütlenmesi sorunu çözmez. Bu gerçek, Tıpkı TV alıcısı olmazsa TV yayınının alınamayacağı gibi çıplak bir gerçektir. Dolayısıyla, verici gibi alıcının da yani danışmanlık kurumu gibi çiftçi kesiminin de hizmet alacak biçimde örgütlenmesi gerekir. Bize göre böyle bir düzenleme her köyün küçük birimlerden oluşan büyük bir tarım işletmesi biçiminde örgütlenmesi ile sağlanabilir. Bu iş örneğin, 442 sayılı Köy Kanununa bazı maddeler eklenerek muhtar ve ihtiyar heyetleri yetkilendirilerek yapılabilir. Yani köy tüzel kişiliği hizmet satın alan muhatap olarak donatılabilir. Yahut her köy için bir birlik ya da bir kooperatif kurularak bu iş yapılabilir. Aksi halde karmaşa ve bunun sonucu olarak da verimsizlik ve başarısızlığın  ortaya çıkması kaçınılmazdır.
7) Her köy örgütlenmiş bir tarım işletmesi olarak düşünülürse, her işetme gibi bu işletmenin de teknik danışman da dahil her türlü personelini seçme, çalıştırma, ücretini ödeme, yasal sınırlar içinde işine son verme vb kararları alma ve uygulama hakkı bu işletmeye ait olmalıdır. Oysa, Projede köy ve köylüye bu kimlik verilmemiş ve ipin ucu yönetime bırakılmıştır. Bu nedenle, Projede köy ve köylüye daha çok yetki verilmesi ve daha çok sorumluluk yüklenmesi temel düşünce ve uygulama kuralı olmalıdır.
8) Son olarak vurgulamak gerekir ki bu projeyi tüm köyler için düşünmek yanlış olur. Bu tür bir projenin uygulanabileceği köy profili konusunda farklı düşünceler olabilir. Ancak bunun tartışılması ve belirlenmesi gerekir. Böylece, keyfiliklerden ve yanlışlıklardan kurtulma şansı artacaktır.

Kaynakça

– ANONİM, (1997), “25-27 Kasım 1997 Tarihli I. Tarım Şurası Yayım Komisyonu Raporu” www.mustafatasar.gen.te/icraat/tarim-surası, 27.04.2004.
-BATTAL, S. (2004), “Denenmiş Yöntemler ve Eski Projelerin Kötü Kopyaları”, http://www.hasad.com.tr ,01.06.2004
-GÖKÇE, O. ( 1998), “Kırsal Gençlik ve Gelecekteki Olası Tarımsal Toplum Yapısı Üzerine Bir Araştırma”, Türkiye 3. Tarım Ekonomisi Kongresi (7-9 Ekim1998) Bildiri Kitabı, Ankara.
-GÖKÇE, O. (2003), “Tarımda Günübirlik Çözümler”, Çiftçi ve Köy Dünyası Dergisi Sayı 220 TZOB, Ankara
-GÖKÇE, O. (2004), “Tarımsal Girişimcilik”, Çiftçi ve Köy Dünyası Dergisi Sayı 235 TZOB, Ankara.
 -ZMO (2004), “100 Köye 100 Tarım Gönüllüsü Projesine İlişkin Odamızın Görüşü”, www.zmo.org.tr , 25.03.2004
-ÖZDEMİR, M. (2003), “Yeni Kadrolaşma Alanı Tarım”, www.ozgurpolitika.org, 30.10.2003.
-SORMAN, N. (2003), “1000 Köye 1000 Tarımcı Projesi-Ecevit’in Köykent Projesinden Farkı Ne?”, www.milligazete.com.tr,  30.10.2003.

İlgili web adresleri:

-www.tedgem.gov.tr
-www.tarim.gov.tr
-www.ziraatci.com.tr
-www.turktarim.com.tr
-www.tarim.gen.tr 
-www.tzob.org.tr