KAFKAS TECİRLİLERİ-Bir-
(Merhabalar, “Tecirliler” ile ilgili yazınızı okuduktan sonra, bizim memleket Ardahan/Damal’ın da 10 adet Tecirli, Türkmen-Alevi köyü olduğundan haberdar mısınız diye soracaktım. Eğer haberdar değilseniz buradan bildirmiş olayım.
Saygı ve muhabbetlerimi gönderiyorum.
Aşir Özek
27.05.2016).
Aşir Özek Hamburg’da İli Damal İlçesi’nden bir şair ve bir ses sanatçısıdır ( http://www.asirözek.com). Benim web sayfamdan Tecirlilerle ilgili yazılarımı okuması üzerine bana yazdığı yukarıdaki mektuptan sonra aramızda şu yazışmalar geçti :
Aşir Özek’e teşekkür ettim, kendisine telefon numaramı bildirdim, adının bendeki çağrışımını önemsediğimi yazdım ve bana Damallı Tecirliler konusunda yapmak istediğim inceleme için yardımcı olmasını rica ettim (08.05.2016). Şu yanıtı aldım :
(Üstadım, biz Damal ve Hanak kazalarının 22-23 adet Türkmen Alevi köyleriyiz. “Tecirli” söylemi, bu Türkmen Alevi köyleri/köylüleri arasında, inanç olarak hepsi Alevi olsa da ufak tefek farklılıklar gösteren, bir grup köy için kullanılmaktadır. Tecirli olanlar, bu durumu bir hakaret gibi algılıyor ve kabullenmiyorlar. Bu durumu pek anlamış da değilim. İnanç bağlamında çok ufak farklılığımız olsa da aslında akrabayız. Bu “Tecirli” söyleminin inançsal boyutu bir yana, bunun tesadüfen söylendiğini söylemek olmaz değil mi? İnanç farklılığından bir diğer gruba böyle bir şey söylenir olması da mümkün değil. Dolayısı ile sizin “Tecirli” tezinize uygun olarak, Maraş ve civarından gelen bir aşiret olduğu kanaatindeyim. Çok merak ediyorum. Fakat sizin yazınızı okuyunca bir dayanağım olduğunu düşünmekteyim artık. Sağolun, varolun, saygılar, aşk ile…29.05.2016).
Yanıt olarak yineleyerek bu konuyu incelemek istediğimi, kendisinin de Tecirli olup olmadığını ve bana bu konuda kendisinin ya da önereceği birisinin yardımcı olup olamayacağını sordum. Şu yanıtı aldım :
(Eyvallah üstadım, o mânâda bir ayrıştırmanın kesinlikle tarafı olmasam da, biz Tecirli değiliz. Tecirli dediğimiz akraba köylerimiz ile aramızda çok ufak inançsal fark var ve hepsi bu kadar… Bu inançsal farktan ötürü onlar bize Bektaşi derler ki, biz aslında Bektaşi de değiliz. Zira bizde dedelik de var ve Bektaşilik’te dedelik yoktur. Ama biz de kuvvetle muhtemel Tecirli aşiretindeniz…
Size yardımcı olacak birisi aklıma gelmiyor ama Damal Belediyesi ile ya da Damal Milli Eğitim Müdürü Yalçın Us ile iletişime geçin, kendisi bizim köylüdür. Ben 27 yıldır yurt dışındayım ve çok fazla irtibatım yok).
Aşir özek bana (Bu videoyu izleyin…Bizim yan köyümüz, akrabalarımız ve aynı zamanda da Tecirli denilen bir köye aittir) dediği bir video gönderdi.
Gönderilen videoyu izledim. Videonun girişinde aşağıdaki bilgiler vardı :
(ALEVİ TÜRKMENLER-DAMAL KÖYÜ-(ARDAHAN-KARS) EL YAPIMI BEBEK ÜRETİRLER.
Anadolu’nun her yerinde Alevi Türkmen kültürü yaşatılmaktadır. Yaşayan Aleviliğe güzel bir örnek.
Bir Usta Bin Usta-Ardahan Damal Bebek yapımı.
Damal, Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeyinde, Gürcistan sınırında, Ardahan İline bağlı küçük bir ilçedir. Yörede geleneksel yaşam tarzının etkisi görülmektedir).
Aşir Özek ayrıca bir adet de kendi videosunu göndermişti. Ona şu yanıtı vermiştim:
(Her iki filmi de izledim. Kendimi Ericek’te gibi hissettim. Ericek benim köyüm. Tekrar teşekkür ederim. Sevgi ve saygılarımla ).
O da bana (Eyvallah üstadım, görüşmek, muhabbet etmek umuduyla, saygı ve muhabbetlerimi gönderiyorum. Aşk ile…) diye yanıt vermişti.
Damal’da bir Tecirli köyü kadınlarının bez bebek yapımı ile ilgili videoda şunlararı gördüm :
1. Giyinişler, üç etek, kutnu giysiler, desenler, ağızlar, kullanılan sözcükler benim köyüm Ericek’tekinin aynısı idiler.
2. Şu sözcük ve kavramlar bizde de aynı biçimde kullanılır :
-Kolçak : Kadınların iş yaparken kollarına geçirdikleri kolluk.
– Hayvanlara basma çekmek : Kış aylarında yedirmek üzere dağdan hayvanlara meşe dalı kesip getirmek.
-Deri basmak : Tulum çıkarılmış derilere peynir, çökelek basmak.
-Mavı : Mavi.
-Yağlık : Mendil.
-Cücük : Civciv.
-Görsetmek : Göstermek.
– Döş : Bağır.
-Şindi : Şimdi.
-Oturuyoruk : Oturuyoruz.
-Göyermek : Çimlenmek, yeşillenmek.
-Oklava ile yufka açmak.
Aşir Özek’in bana verdiği kişiler ve telefonlardan da bazı bilgiler edindim. Damal Milli Eğitim Müdürü Sayın Yalçın Us, dört köyün muhtarı ve eski Milli Eğitim Müdürü Emekli Öğretmen Sayın Erol Özer’le telefonlaştık.
Yalçın Us (Sarıkamış dahil o yörede çok büyük bir Tecirli nüfusunun yaşadığını, Damal ve çevresinde 21 köyün Tecirli olduğunu, Öğretmen Erol Özer’in bu konu ile ilgilendiğini, kendisinin de Gündeşli Obası’ndan olduğunu) söyledi.
Erol Özer’le yaptığım telefon görüşmelerinde gerçekten de konu ile ilgilendiğini ve bazı çalışmalarının bulunduğunu öğrendim. Ayrıca (Oralardaki Tecirlilere Hüseynî Tecirliler dendiğini, Bektaşîlerle Cemlerinin küçük ayrılıklar dışında aynı olduğunu, Elbistan Yapalak köyünden gelenlerin bulunduğunu ve bazılarına Maraşaltı Tecirlileri, diğer bazılarına da Gündeşlioğlu Tecirlileri dendiğini) anlattı.
Konu ile ilgili olarak taranan yazılı kaynaklardan da şu bilgilere ulaştım :
1-Damal ve yöresi Orta Asya’dan Avrupa‘ya göç eden Türk boylarının geçiş yolu üzerindedir. Damal’ın da içinde bulunduğu ve Ardahan adı ile bilinen bu bölge 1064 yılında Alpaslan tarafından Selçuklu topraklarına katılmıştır.
Akkoyunlu Uzun Hasan döneminde, 1453 tarihinde Maraş yöresinden gönüllü olarak Dulkadurlu–Ulusu topluluğundan getirilen Türkmenler Ilgar ve Cin Dağlarını yaylak edinip zamanla Damal bölgesinde köyler oluşturmuşlardır. Yukarıdaki kaynaktan alınan bu bilgi doğru ise Damal Tecirlileri 1453’te de Tecirli adını taşımaktaydılar. Yöre halkı Maraş şivelerini günümüzde de korumakta ve kullanmaktadırlar. İnançları Hüseyni–Bektaşi Aleviliğidir.
Damal daha önce 21 köyü olan ve Posaf ilçesine bağlı bulunan bir nahiyeydi. 1954 yılında Ardahan ilçesine ve 1958 yılında da Hanak ilçesine bağlanmıştır. 1972’de belediyelik olmuş, 1992’de de ilçe olmuştur. (http://www.damal.gov.tr/ilcemiz-tarihcesi#).
2-Damal halkına Dadali Türkmenleri de denilmektedir. Damalı’nın geleneksel Türkmen Bebeği 2001 yılında Japonya’da düzenlenen en iyi yerel kıyafetler yarışmasında birinci seçilmiştir (https://tr.wikipedia.org/wiki/Damal).
3-Bir kaynakta “Sultan Gözükızıl Ocağı’nın talipleri Ardahan Damal çevresindeki Tacirli(Tecirli) Türkmenleridir. Tacirli Türkmenlerinin mürşitleri Gaziantep’te yaşayan İmam Musa-i Kazım Ocağı dedeleridir” bilgisi veilmektedir (Alavilik Araştırmaları Dergisi Yaz/2011, Sayı 1).
4-Özetlemeye çalışacağım diğer bir kaynakta da şu bilgiler verilmektedir
(Kalafat, Y. Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları, “Dadalılar-Dedeliler” Berikan yayınları, Ankara, 2006) :
-Dadali Türkmenleri Alevi inancındadırlar-Ardahan ilinin Damal ilçesi çevresindeki Alevi inancında olan köyler Eskikılıç (Kirpeşen), Obrura (Çıkara), Üçdere, Kalonder Dere, Aşağı Gündeş, Yukarı Gündeş, Seyitveren, Tepeköy, Ortaköy (Erzede), Burmadere (Sort), Deveköy, Yukarı Damal, Aşağı Damal, Küçük Damal, İkizdere’dir.
-Damal sözcüğünün kökeni dam yani ev ve al olabilir.
-Dadali Türkmenleri Bektaşi Kolu ve Hüseyni Kolu olarak ikiye ayrılır. Adları verilen köylerde her iki kolun müntesipleri karışık bir biçimde yaşarlar. Tecirlilerin bağlı olduğu Hüseyni Kolu mensupları Gaziantep ve Maraş’tan gelmişlerddir.
-Dadali Türkmenlerinin küfür kültürleri yoktur, beddua da etmezler, “Ulu Mevlaya saldım seni” derler.
-Dadalı sözcüğünün Dedeli sözcüğünden geldiği savı da bulunmaktadır. Dadaloğlu’nun da bir dede bağlantısı olduğu düşünülmektedir.
-Dadalıların bu bölgeye Doğu ve Güneydoğu Anadolu’dan gelmiş olabileceği ileri sürülmektedir.
-Dadali Türkmenlerinde Turna Semahı, Kırklar Semahı, Ağır Semah, Akşam Semahı gibi semahlar vardır.
-Dadali Türkmenlerinde de Ağıtçı Kadınlar Geleneği vardır.
-Karga sevilmez, güvercin sevilir.
-Kaşınan Alevi çocuklara Kurdeşen olmuş denir.
-Sünni kesimle evlilik yapmazlar.
-Dillerinde ve yaşamlarında Koç Katımı, Yüzük Oyunu, Bıldır Sözcüğü gibi kavram ve sözcükler yer alır.
Benim kendimce Kafkas Tecirlileri diye adlandırdığım Ardahan İli Tecirlileri ile ilgili olarak yukarıya aktardığım önbilgiler bu konuda bana bir başlangıç oldu. Konunun biraz daha ayrıntılı incelenmesi için yol aradım. Damal Milli Eğitim Müdürlüğü görevinde de bulunmuş olan Emekli Öğretmen Sayın Erol Özer ile iletişim kurmaya çalıştım. Önce telefonla ve daha sonra da yüzyüze görüştüm. Birlikte bir çalışma yapmamız konusunda görüş birliğine vardık. O çalışmayı daha sonra gerçekleştirmek umudu ile bu birinci bölümü iki dörtlüklü bir şiirle bağlıyorum. :
BİR UCUMUZ
Bir ucumuz Rakka’da Arap elinde
Bir ucumuz Batı’da küffara değer
Koç kuzular sulanır Gökçe Gölü’nde (1)
Başımız güneş batmaz dağlara değer
Altaylar’dan yürüdük Altaylar aştık
Nice cirit oynadık Palandöken’de
Çok yiğitler yitirdik pek çok savaştık
Ağıtlarımız ağlar şafak sökende
Osman Gökçe
08.03.2017
————————————————————————————————-
1- Gökçe Gölü, Kitab-ı Dede Korkut’ta “Gökçe Deniz” adıyla geçer. Gölün yerleştiği bölgede 20. yüzyılın sonuna kadar Azerbaycanlılar yaşamıştır. Resmi evrakta 1930 yılına kadar “Gökçe Gölü” adıyla kaydedilmiştir. Şimdi artık Ermenistan sınırları içerisindedir ve yeni adı da Sevan olmuştur. Kafkasya’nın en büyük gölüdür.
Bir yanıt yazın