KAHRAMANMARAŞ TÜRKİYE’NİN NERESİNDE

17 Aralık 2018 0 comments Article Genel, Güncel

KAHRAMANMARAŞ TÜRKİYE’NİN NERESİNDE

Prof. Dr. Osman Gökçe (E)

Çocukluk yıllarımda, Köyüm Ericek’te bir öykü anlatırdı büyükler. Bir Ericekli çarığı çitlemiş yola düşmüş. “Hayrola, yolculuk nereye” diye sormuşlar. “Ankara’ya gidiyorum. Haritada gözükmüyor,  Maraş’ı Türkiye nüfusuna kaydettireceğim ” demiş.

Ben köylümün işine karışamam. Haddim değildir. O ne demişse doğru demiştir, ne yaptıysa doğru yapmıştır. O dediği gibi Ankara’ya varmış ve de Maraş’ı Türkiye nüfusuna kaydettirmiştir. Ben de bu kaydın yerini yazacağım. Kahramanmaraş’ın Türkiye’nin neresinde olduğunu yazacağım.

Amacım, Kahramanmaraş’ı konuşanların, düşünenlerin, yazanların, yönetenlerin ve de aynı kentli olma sorumluluğu taşıyanların olası etkinliklerine yardımcı olabilecek derli toplu ve karşılaştırmalı bir Kahramanmaraş görüntüsü sunmak ve sınırlı bir biçimde de olsa bir Kahramanmaraş haritası çizmektir.

Bu bir durum saptamasıdır. Bu iş, Kahramanmaraş’ın istatistiksel göstergelerini, Türkiye geneli ve Kahramanmaraş’ın seçilmiş çevre illeri Adana, Gaziantep, Hatay, Kayseri, Malatya ve Sivas ile karşılaştırmalı bir biçimde vererek yapılacaktır. Veri kaynağı tümü ile devlet kayıtlarıdır, TÜİK istatistikleridir.

  1. Alan Nüfus Demografi (2017)
    1. Kahramanmaraş yüzölçümü büyüklüğü açısından Türkiye’nin 13. , nüfus büyüklüğü açısından 18. ilidir. Nüfusun Türkiye genelinde %50.16’sı erkek, %49.84’ü kadındır. Kahramanmaraş’ta da bu oranlara yakın olup erkek nüfus %50.74, kadın nüfus da %49.26 oranındadır. İlde bir erkek-kadın dengesizliği söz konusu değildir.
    1. İllere göre yüzölçümü sıralamasında  Adana(15), Gaziantep (54), Hatay (62) ve Malatya (25)’dan büyük, Kayseri (8) ve Sivas (2)’tan küçüktür .
    1. Nüfus yoğunluğu (79) olup Türkiye geneli (105), Adana (159), Gaziantep (294), Hatay (270) ve Kayseri (80)’den küçük, Malatya (67) ve Sivas (22)’tan büyüktür .
    1.  Nüfus artış hızı da binde13.4 olup Türkiye ortalaması(12.4), Adana (6.7), Hatay (12.8), Kayseri (13.0), Malatya (6.9) ve Sivas (0.1)’tan büyük, Gaziantep(15.7)’ ten küçüktür.  
    1. Net göç hızı binde (-3.0) olup Adana (-6.0), Gaziantep (-1.5), Hatay (-4.4), Malatya (-0.9) ve Sivas (-10.5)’la birlikte göç vermektedir. Karşılaştırma illerinden yalnızca Kayseri (1.5) göç almaktadır .
    1. Türkiye’de beklenen yaşam süresi genelde 78.0, erkekte 75.3 ve kadında 80.8’dir. Kahramanmaraş’ta ise genelde 79.2, erkekte 77.0 ve kadında 81.5 olan beklenen yaşam süresi hem Türkiye ve hem de seçilmiş çevre illerinin tümümden yüksektir. Adana (77.5-74.4-80.4), Gaziantep (76.9-74.3-79.5), Hatay (77.9-75.7-80.2), Kayseri (77.9-75.3-80.4), Malatya (79.0-76.0-82.1) ve Sivas (78.0-75.4-80.6).
    1. (13-19) arası yaş grubu genç kızlarımızın, kadın nüfusumuza oranı illerimize göre şöyledir :

Bu oranın en yüksek olduğu iller :

Şırnak………………………   %17.3   

Ağrı………………………….  %17.2

Hakkâri, Muş, Siirt……..   %17.0

Kahramanmaraş’ın da içinde bulunduğu iller :

Gümüşhane, Bayburt …. %12.8 

Kahramanmaraş………… %13.1

Bingöl……………………….. %13.5

Kars……………………         …….  %13.8

Bu oranın en düşük olduğu iller :

Muğla………………… …….  %8.9

İzmir…………………………  %9.0

Balıkesir……………………  %9.1

Bu oran bir insansal (insanî) gelişmişlik ölçütü olarak da kullanılmakta ve bu oranın yüksek olduğu iller düşük olan illere göre az gelişmiş olarak kabul edilmektedir.

  • Kahramanmaraşlının mutluluk düzeyi toplamda 68.2, erkekte 67.1 ve kadında 69.3’tür. Buna göre Kahramanmaraşlının mutluluk düzeyi hem toplamda, hem erkekte ve hem de kadında Türkiye genelinden ve çevre karşılaştırma illerinden daha yüksektir. Türkiye (59.0-56.1-61.9), Adana (53.0-50.5-55.5), Gaziantep (58.1-57.1-59.1), Hatay (50.3-45.7-54.8), Kayseri (58.1-55.4-60.7),Malatya (53.9-49.1-58.5) ve Sivas (59.5-56.9-62.0) (2013).
    • Doğduğu ilde yaşayanlar (%, 2015) : En yüksek iller : Kahramanmaraş  90.1, Şanlıurfa 89.4, Adıyaman 89.1, Ağrı 89.9, Erzurum 86.5. En düşük iller : Yalova 29.8, Kocaeli, 42.6, Tekirdağ 43.4, İstanbul 44.0, Ankara 50.8.
    • Ülkemizde son yılların sıkça tartışılan evlilik sorunlarından birisi gelin çocuklar yani erken evlendirilen kız çocukları sorunudur.  Kahramanmaraş, kız çocuklarının 16-17 yaş grubunda evlenme oranı açısından Türkiye sıralamasında %12.5’lik bir oranla yedinci olarak ön sıralarda yer almaktadır. Gaziantep %11.8 ile dokuzuncu, Hatay %10.4 ile on altıncı, Kayseri %8.1 ile on sekizinci, Sivas %7.1 ile yirmi beşinci,  Adana %5.0 ile kırk üçüncü, Malatya %3.9 ile elli dokuzuncu sıralarda yer almaktadırlar.
    • Türkiye’de kaba evlenme hızı binde 7.09, Kahramanmaraş’ta 7.22, karşılaştırma illeri Adana’da 7.47, Gaziantep’te 7.63, Hatay’da 7.68, Kayseri’de 7.08, Malatya’da 6.84, Sivas’ta 6.70’dir. Buna göre Kahramanmaraş’ta kaba evlenme hızı ülke ortalaması ve Kayseri, Malatya, Sivas illerinden büyük, Adana, Gaziantep ve Hatay’dan küçüktür.
    • Kaba boşanma hızı Türkiye genelinde binde 1.6, Adana’da 1.72, Gaziantep’te 1.24, Hatay’da 1.44, Kayseri’de 1.9, Malatya 1.1, Kahramanmaraş’ta 1.35 ve Sivas’ta 1.01’dir. Kaba boşanma hızı Malatya ve Sivas’tan büyük, Türkiye ortalaması ve diğer illerden küçüktür.
    • Kaba doğum hızı Türkiye binde 16.1, Adana 16.8, Gaziantep 23.1, Hatay 18.8, Kayseri 15.6, Malatya 15.0, Kahramanmaraş 18.9 ve Sivas 14.3’tür. Kahramanmaraş (18.9)Türkiye ortalaması(16.1) dahil Gaziantep’ten (23.1) sonra en büyük kaba doğum hızına sahiptir.
    • Bebek ölüm hızı (binde) Türkiye’de 9.2, Adana’da 9.0, Gaziantep’te 12.8, Kayseri’de 8.7, Malatya’da 9.2, Kahramanmaraş’ta 10.3 ve Sivas’ta 9.1’dir. Buna göre Kahramanmaraş’ta bebek ölüm hızı Türkiye genelinden, Adana, Kayseri, Malatya ve Sivas’tan yüksektir.
    • Kaba ölüm hızı (binde) Türkiye 5.3, Adana 4.9, Gaziantep 3.8, Hatay 4.7, Kayseri 5.1, Malatya 5.6, Kahramanmaraş 4.4 ve Sivas 7.1’dir. Kahramanmaraş kaba ölüm hızı açısından Gaziantep dışında en düşük düzeydedir.
  • Eğitim : Eğitim konusunda altı başlık altında karşılaştırmalar yapılmıştır (2017) :
    •  İlk ve ortaokulda derslik başına düşen öğrenci sayısı: Türkiye 24, Adana 29, Gaziantep 32, Hatay 26, Kayseri 35, Malatya 22, Kahramanmaraş 26, Sivas 17’dir. Kahramanmaraş derslik başına düşen öğrenci sayısı bakımından Türkiye ortalaması, Malatya ve Sivas’tan daha yüksektir.
    • İlkokulda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı: Türkiye 17, Adana 18, Gaziantep 22, Hatay 17, Kayseri 17, Malatya 15, Kahramanmaraş 19, Sivas 15’tir. Kahramanmaraş’ta ilkokulda bir öğretmene, Türkiye ortalaması ve Gaziantep dışında diğer bütün illerden daha çok öğrenci düşmektedir. Yani öğrenci sayısına oranla öğretmen sayısı daha az demektir.
    • Okuma yazma oranı: Kahramanmaraş’ın okuma yazma oranı (94.80) Türkiye geneli (90.74), Malatya (94.16), ve Sivas’tan (94.55) yüksektir. Adana (96.25), Gaziantep (96.30) ve Hatay’dan (97.75) düşüktür.
    • Ortaokulda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı: Türkiye 16, Adana 16, Gaziantep 20, Hatay 16, Kayseri 16, Malatya 12, Kahramanmaraş 19 ve Sivas14’tür. Gaziantep’ten sonra ortaokulda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Türkiye ve diğer illerin hepsinden yüksektir.
    • Yalnız ortaokulda değil, ortaöğretimin tümünde de öğretmen başına düşen öğrenci sayısı en yüksek Kahramanmaraş’tadır (15). Türkiye geneli 12, Adana 13, Gaziantep 16, Hatay 14, Kayseri 13, Malatya 11, Sivas 12’dir.
    • Ortaöğretimde okullaşma oranı da Kahramanmaraş aleyhinedir. Gaziantep dışında Türkiye ve bütün karşılaştırma illerinden daha düşüktür. Türkiye 83.58,  Adana  82.4, Gaziantep 78.21, Hatay 82.56, Kayseri 90.12, Malatya 93.21, Kahramanmaraş 79.83 ve Sivas 88.37’dir.
  • Kültür
    • Kütüphane sayısı: Türkiye 1146,  Adana 22, Gaziantep 13, Hatay   19, Kayseri 21, Malatya 21, Kahramanmaraş 14. Sivas 28. En az kütüphane Gaziantep ve Kahramanmaraş’tadır.
    • Kitap sayısı: Türkiye 19 993 613, Adana 339 956, Gaziantep 218 385, Hatay 299 019, Kayseri 326 046, Malatya 225 386, Kahramanmaraş 204 338. En düşük Kahramanmaraş’tadır.
    • Türkiye’de 69 682 kişiye bir adet halk kütüphanesi ve 4 kişiye  de 1 adet kitap düşmektedir.  Kahramanmaraş’ta 14 adet halk kütüphanesi olup 78 329 kişiye bir halk kütüphanesi ve 6 kişiye de bir kitap düşmektedir.
    • Türkiye’de halk kütüphanelerindeki kitapların 34’te 1’i (%3) felsefe, 21’de 1’i (%5) din kitabıdır. Kahramanmaraş’ta halk kütüphanelerindeki kitapların 38’de 1’i (%3) felsefe, 18’da 1’i (%6) din kitabıdır
    • Kütüphanelerin kullanıcı sayısı: Türkiye 25 091 232, Adana 480 292, Gaziantep 578 583, Hatay 365 095, Kayseri 831 952, Malatya 192 628, Kahramanmaraş 155 920, Sivas 553 457’dir. Kütüphane kullanıcı sayısı bakımından da Kahramanmaraş en düşük sayıya sahiptir.
    • Japonya’da kişi başına yılda 25 kitap okunuyor

İsviçre’de     “      “            “    10    “      “

Fransa’da    “      “            “     7     “      “

Türkiye’de    “      “          “     0.1  “      “

  • Tiyatro salonu sayısı: Türkiye 783, Adana 18, Gaziantep 8, Hatay 13, kayseri 10, Malatya 10, Kahramanmaraş 7, Sivas 3’tür. Sivas’tan sonra en az tiyatro salonu sayısı Kahramanmaraş’tadır.
    • Tiyatro seyirci sayısı: Türkiye 7 006 410, Adana 241 933, Gaziantep 55 893, Hatay 49 464, Kayseri 118 672, Malatya 85 841, Kahramanmaraş 31 193, Sivas 25 623’tür. Diğer sonuçlara benzer bir biçimde Sivas’tan sonra en az tiyatro seyircisi Kahramanmaraş’tadır.
    • Sinema salonu sayısı: Türkiye 2 692, Adana 38, Gaziantep 41, Hatay 33, Kayseri 41, Malatya 20, Kahramanmaraş 19, Sivas 17’dir. Yine Sivas’tan sonra en az sinema salonu Kahramanmaraş’tadır.
    • Sinema seyircisi sayısı: Türkiye 68 482 526, Adana 1 501 452, Gaziantep 1 290 639, Hatay 957 899, Kayseri 1 012 201, Malatya 544 022, Kahramanmaraş 496 439, Sivas 266795’tir. En az sinema seyircisi sayısı Sivas’tan sonra Kahramanmaraş’tadır.
    • Müze sayısı: Gerek müze sayısı, gerekse müzelerdeki eser sayısı ve gerekse de ziyaretçi sayısı açısından Kahramanmaraş Sivas’tan sonra en düşük sayılara sahiptir. Müze sayısı, Türkiye 199, Adana 3, Gaziantep 3, Hatay 2, kayseri 3, Malatya 3, Kahramanmaraş 1, Sivas 1’dir.
    • Müzelerdeki eser sayısı: Türkiye 3 306 073, Adana 52 611, Gaziantep 114 417, Hatay 37 749, Kayseri 36 516, Malatya 19 381, Kahramanmaraş 29 517, Sivas 13 387’dir.
    • Müze ziyaretçi sayısı: Türkiye 20 509 746, Adana 63 301, Gaziantep 177 618, Hatay 180 819, Kayseri 23 246, Malatya 141 188, Kahramanmaraş 15 885, Sivas 5 558’dir.
  • Sağlık: Gerek doktor ve gerekse yatak sayısı bakımından diğer illere oranla Kahramanmaraş’ınki daha düşüktür. Rakamlar aşağıdadır.
    • Bin kişi başına düşen hekim sayısı (2016): Türkiye 2, Adana 2,  Gaziantep 1, Hatay 1, Kayseri 2, Malatya 2, Kahramanmaraş 1, Sivas 2.
    • Yüz bin kişi başına düşen hasta yatak sayısı (2016) : Türkiye 273, Adana 292, Gaziantep 286, Hatay 244, Malatya 340, Kahramanmaraş 245, Sivas 434.
  • Sanayi : Bu başlıkta yalnızca, toplam girişim sayısı konusunda bilgi verilecektir. Toplam girişim sayısı: Türkiye 3 652 521, Adana 85 785, Gaziantep 76 770, Hatay 63 890, Kayseri 54 702, Malatya 28 550, Kahramanmaraş 37 747, Sivas 21 885.   
  • Tarım
    • Toplam işlenen tarım alanı (Hektar) : Türkiye 20 036 992, Adana 427 031, Gaziantep 143 468, Hatay 149 027, Kayseri 564 171, Malatya 186 871, Kahramanmaraş 290 926, Sivas 790 038.
    • b. Kişi başına tarımsal üretim değeri: Türkiye 3996, Adana 3469, Gaziantep 1845, Hatay 2771, Kayseri 3502, Malatya 4357, Kahramanmaraş 3686, Sivas 7020.
    • Toplam tarımsal üretim değeri: Türkiye 322 949 255, Adana 7 686 017, Gaziantep 3 698 289, Hatay 4 365 435, Kayseri 4 821 355, Malatya 3 427 654, Kahramanmaraş 4 156 303, Sivas 4 361 869.
  • Turizm
    • Toplam geliş sayısı (Kişi) : Türkiye 46 855 024, Adana 336 103, Gaziantep 167 273, Hatay 273 113, Kayseri 141 011, Malatya 3829, Kahramanmaraş 1517, Sivas 3370.
    • Yabancı geliş sayısı (kişi) : Türkiye 52 410 034, Adana 100 844, Gaziantep 34 265, Hatay 146 125, Kayseri 61 430, Malatya 1142, Kahramanmaraş 12, Sivas 291.
  • Ulaştırma
    • Bin kişi başına otomobil : Türkiye 149, Adana 145, Gaziantep 110, Hatay 129, Kayseri 166, Malatya 112, Kahramanmaraş 111, Sivas 132.
    • Trafik kazası (2017) : Türkiye 182 669, Adana 4883, Gaziantep 3512, Hatay 3944, Kayseri 3904, Malatya 1771, Kahramanmaraş 2734, Sivas 1707.
  • Ulusal hesaplar
    • GSYH (2014) : Türkiye 2 044 465 876, Adana 41 813 831, Gaziantep 35 077 012, Hatay 25 243 822, Kayseri 30 273 400, Malatya 11 649 179, Kahramanmaraş 17 063 050, Sivas 11 521 507.
    • Kişi başına GSYH: Türkiye 26 489, Adana 19 381, Gaziantep 18 788, Hatay 10 702, Kayseri 23 129, Malatya 15 207, Kahramanmaraş 15 764, Sivas 18 480.
    • GSYH değişimi (%, 2004-2014) : Türkiye 103.20, Adana 112.23, Gaziantep 104.58, Hatay 110.85, Kayseri 98.81, Malatya 102.86, Kahramanmaraş 101.08, Sivas 125.93.
    • Yaşam endeksi sıralaması: Sivas 40, kayseri 42, Kahramanmaraş 48, Malatya 53, Gaziantep 60, Adana 61, Hatay 64.
    • İllerin gelişmişlik düzeyi (2011) : Adana 16, Kayseri 17, Gaziantep 30, Malatya 42, Hatay 46, Sivas 49, Kahramanmaraş 60.

Yukarıda çeşitli konularda verilen bilgilerin her başlığı ayrı ayrı değerlendirilebilir ve birçok çıkarımlarda bulunulabilir. Ya da toplu bir değerlendirme yolu seçilerek yine birçok çıkarımlarda bulunulabilir. Bu çalışma bu tür değerlendirmelerin olabileceği umudu ile yapılmıştır. Olağandır ki bu çalışma bu umuda hizmet edebileceklerin ancak başlangıç uyarısı olabilir. Böyle bir dürtü ile yola çıkabilecek olanların daha pek çok destek bilgilere gereksinimleri olacaktır. Bu nedenle çeşitli konulardaki araştırmacıların Kahramanmaraş’la ilgili konulara daha çok eğilmeleri ve projeler üretmeleri beklenmelidir.

Bu umutla burada yalnızca kısa bazı değerlendirmelerle yetinilecektir:

  1. Yazıda ölçüt değerleri verilen konularda Kahramanmaraş’ın değerleri diğerleri ile uyumlu, diğerlerinden büyük ve diğerlerinden küçük olabilir. Yararlanılabilecek sonuçlar çıkarabilmek için yapılacak yorumlar her üç durumda da yapılmalıdır. Uyumluluğun ve olumlu ya da olumsuz yöndeki uyumsuzluğun nedenleri üzerinde ayrı ayrı durulmalıdır.
  2. Bu yazıda karşılaştırma ögeleri Türkiye ve Kahramanmaraş’ın komşu illeridir. Bu bir yakın karşılaştırmadır. Ancak yeterli değildir. Yakın karşılaştırmalar teselli ya da övünme dayanağı olabilir. Ama eksikliğin şiddetini yeterince duyumsatmaz. Bu nedenle ilinin bu tür konuları ile ilgilenecek olanların karşılaştırma ögelerini dünya genelinde ve mutlaka üst düzeydeki örneklerden de seçmeleri uygun olur.
  3. Farklı bakış açılarına göre değişebilir olmakla birlikte,   karşılaştırmalardaki konu başlıklarının birçoğunda çeşitli sorunlar vardır. Örneğin nüfus yoğunluğu göreceli olarak düşüktür. Buna karşın göç devam etmekte ve Kahramanmaraşlı başka yerlere gitmektedir.  Yine örneğin kız çocuklarının erken evlendirilmeleri yani çocuk gelinler konusu bir sorun olarak gözükmektedir. Bin kişi başına düşen doktor ve yatak sayısı yetersizliği, bebek ölüm hızı, ilkokul ve ortaokulda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı yüksekliği gibi konularda da sorunlar vardır. Diğer başka konularda da başka olumsuzluklar bulunmaktadır. İlgilenenlerin bu konularda çeşitli değerlendirmeler yapabilecekleri düşünülmektedir.
  4. Ancak yukarıdaki rakamlara göre Kahramanmaraş’ın en önemli sorunu kültür başlığı ile ilgili gözükmektedir. Kütüphane sayısı, kitap sayısı, kitap okuma sayısı, tiyatro, sinema ve izleyici sayıları, müze ile ilgili rakamlar dikkat çekici düzeyde düşüklükler göstermektedir.
  5. Bir diğer önemli konu da turizm konusudur. Bu konu Kahramanmaraş’ın gündemine hiç girmemiş gibi gözükmektedir.
  6. Uzunluk ölçüsü metre, ağırlık ölçüsü kilogramdır. Tıpkı bunun gibi gelişmişlik ölçüsü de Birleşmiş Milletler Örgütü’nce geliştirilmiş olan İnsansal (insanî) Gelişme İndeksidir. Bu ölçüt ülkeler için olduğu kadar iller ve ilçeler için de hesaplanıp kullanılabilmektedir. Bir il için (Biz daha çok gelişmiş durumdayız) gibi şişinmeler ya da (Biz daha geriyiz) gibi yerinmeler çok anlamlı değildir. Anlamlısı, gelişmişlik indekslerinin karşılaştırılması ve doğru yanıtın öylece bulunmasıdır. Bu çalışmada bulunabilen böyle bir ölçüte göre Kahramanmaraş karşılaştırıldığı illerin en sonuncusudur. Özellikle Sütçü İmam Üniversitesi ilgili Akademisyenlerinin Kahramanmaraş için yıllık aralıklarla İnsansal Gelişme İndekslerini hesaplamalarını öneririm.

Gökçe Dede ya da Ericeklinin dilindeki gibi Göyce Dede, haritada gözükmüyor diye kalkmış Ankara’ya gitmiş ve Maraş’ı Türkiye Cumhuriyeti nüfusuna kaydettirmiştir. Ben Türkmen’in Akbaşlarına sınırsız saygı duyarım. Onlar ne yapmışlarsa doğru yapmışlardır. Yarının Göyce dedeleri olacak olan bugünkü Göyce torunlara düşen görev emanete sahip olmaktır, onu korumak ve geliştirmektir. Bu bağlamda görev, Kahramanmaraş’ı yalnızca ülke illeri ve ölçütleri ile karşılaştırma yerine dünyanın en gelişmiş illeri ile karşılaştırmak ve hedefi de buna göre belirlemektir. Bugünkü Göyce torunlar artık Kahramanmaraş’ı  dünyanın en gelişmiş illeri listesine kaydettirmek için nereye gidilecekse oraya gitmelidirler. İnsan baktığı yere ulaşır.

Kaynakça :

1. http://www.tuik.gov.tr/Start.do ) .

2.     http://www.bilgiufku.com/illerin-yuzolcumleri-illerin-buyuklukleri.html

3. https://pazarlamaturkiye.com/makale/illerin-gelismislik-duzeyi-arastirmasi-sonucu/2015

4.http://www.wikiwand.com/tr/T%C3%BCrkiye%27deki_illerin_geli%C5%9Fmi%C5%9Flik_d%C3%BCzeyleri-2011

Not : Bu kaynaklar Kasım ve Aralık 2018 tarihlerinde taranmış ve yazıdaki veriler alınmıştır.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir